تولید ماشینی محتوا به‌جای فهم ارزش‌ها!
سینماروزان/کیوان بهارلویی: در قسمت اخیر برنامه «سپنج» با اجرای علی درستکار، علی منتظری، استاد دانشگاه و اپیدمیولوژیست، مهمان برنامه بود تا درباره موضوع رفتارهای اپیدمیک در جامعه و به‌طور خاص «بی‌ادبی» به عنوان یک اپیدمی رفتاری صحبت کند.
منتظری در ابتدای گفت‌وگو با تعریف اپیدمی از منظر علوم رفتاری گفت:«ما در اپیدمیولوژی فقط با ویروس‌ها و بیماری‌های جسمی سر و کار نداریم. گاهی رفتارهایی در جامعه رشد می‌کنند که مانند ویروس، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند، گسترش می‌یابند و در نهایت بخشی از هنجارهای نانوشته‌ی ما می‌شوند. این رفتارها به شکل پنهانی، اما قدرتمند، مناسبات انسانی را تخریب می‌کنند.»
او سپس یکی از نمونه‌های مهم این نوع رفتارها را بی‌ادبی خواند و افزود: «یکی از این اپیدمی‌های رفتاری که امروز جامعه را درگیر کرده، بی‌ادبی است. چیزی که به نظر می‌رسد در ظاهر ساده و پیش‌پا افتاده است، اما آثار عمیق و ویرانگری بر سلامت روان و مناسبات اجتماعی دارد. بی‌ادبی بلایی است که دارد از درون ما را می‌خورد.»
منتظری با اشاره به اینکه ادب بخشی از سلامت روان عمومی جامعه است، ادامه داد:«ادب فقط یک خصلت فردی یا آداب اجتماعی نیست؛ ادب یک ضرورت روانی و اخلاقی است. همان‌طور که تنفس یا غذا خوردن برای زنده ماندن جسم ضروری است، ادب هم برای زنده ماندن روابط انسانی ضروری است.»
در خلال بحث، منتظری به خاطره‌ای اشاره کرد که اهمیت ادب را در سطح جهانی نشان می‌داد. او در این باره بیان کرد: « روز جهانی سلامت روان بود و من می‌خواستم مقاله‌ای درباره تأثیر ادب بر سلامت روان بنویسم. به‌طور اتفاقی به یک مجله علمی آمریکایی برخوردم که به‌طور اختصاصی به موضوع ادب پرداخته بود. برایم جالب بود که در یک جامعه‌ی به‌ظاهر لیبرال و آزاد، ادب هنوز به‌عنوان یک عنصر بنیادی در سلامت اجتماعی مورد توجه جدی قرار دارد.»
او با تأکید بر اینکه بی‌ادبی آثار چندلایه‌ای دارد، اضافه کرد: « بی‌ادبی اول از همه به خود فرد آسیب می‌زند، چون او را از درون فرسوده و تنها می‌کند. سپس به طرف مقابل آسیب می‌زند، چون اعتماد، احترام و مرزهای ارتباطی را می‌شکند. و در نهایت، جامعه را آلوده می‌کند. ما شاهدیم که بی‌ادبی چگونه در فضای مجازی، در رانندگی، در محیط‌های کاری و حتی در نهادهای آموزشی رشد کرده است.»
منتظری در بخشی از گفت‌وگو به مسئله‌ای مهم و کمتر بررسی‌شده با عنوان رابطه ادب و طبقه اجتماعی پرداخت و افزود:« گاهی تفاوت‌های گفتاری یا فرهنگی میان طبقات مختلف، به‌اشتباه بی‌ادبی تلقی می‌شود. مثلا اشراف یا نخبگان با واژگان خاص و آراسته‌تری حرف می‌زنند، در حالی که طبقات پایین‌تر زبان عامیانه‌تری دارند. نباید این تفاوت زبانی را به‌عنوان فقدان ادب تعبیر کرد. ادب در نیت، در لحن، و در احترام است، نه در لغات پرزرق‌وبرق.»
او هشدار داد که برداشت سطحی از ادب می‌تواند به طبقه‌گرایی و تبعیض فرهنگی دامن بزند:« وقتی ادب را فقط از طریق شکل ظاهری یا زبان خاصی قضاوت کنیم، ناخواسته به حذف و تحقیر فرهنگی می‌رسیم. این نوع برخورد، خودش یک نوع بی‌ادبی نهادینه‌شده است.»
در بخش دیگری از گفت‌وگو، منتظری به موضوع تولید علم و سرعت غیرعادی انتشار مقالات علمی در جهان امروز اشاره و عنوان کرد:« امروز سرعت انتشار مقالات علمی بسیار بالا رفته است، اما سؤال اینجاست که چقدر از این مقالات واقعاً اعتبار دارند؟ بسیاری از این مقالات قابل راستی‌آزمایی نیستند. حتی خود نویسنده‌ها هم بعضاً نمی‌توانند آنچه نوشته‌اند را به‌درستی توضیح دهند.»
او ادامه داد:« چاپ شدن یک مقاله در یک مجله به‌خودی‌خود به آن اعتبار علمی نمی‌دهد. باید دید آیا آن مقاله مورد ارزیابی علمی قرار گرفته؟ آیا کسی یافته‌های آن را بازتولید کرده؟ آیا پایه نظری محکمی دارد؟»
منتظری از «ظاهرگرایی علمی» و جایگزین شدن کمیت به جای کیفیت در عرصه پژوهش ابراز نگرانی کرد و گفت:« ما در بسیاری از حوزه‌های علمی، به‌جای فهم، به سمت ثبت و تولید ماشینی محتوا حرکت می‌کنیم. این اتفاق علم را از جوهره اصلی‌اش تهی می‌کند.»