سینماروزان/کیکاووس زیاری: “پرفسور و مرد دیوانه” یا “پرفسور و دیوانه” از جمله فیلمهای تحسینشده آمریکایی است که در ماههای اخیر بارها از تلویزیون خودمان هم روی آنتن رفته است؛ فیلمی که کارگردانش -فرهاد صفینیا- یک ایرانی مقیم آمریکاست ولی به دلیل اختلاف با کمپانی تولیدکننده فیلم، نامش از تیتراژ حذف شده است.
به گزارش سینماروزان و به نقل از روزنامه جامجم ، در نگاه اول با شنیدن نام فیلم «پروفسور و دیوانه» این احساس به وجود میآید که قرار است تماشاگران سینما فیلمی کمدی ببینند. اما این چنین نیست. برعکس، این درام شرح حال گونه حال و هوایی تلخ و دلگیر دارد و داستانش را به زبانی سرد و غمانگیز تعریف میکند. حتی فیلمبرداری آن هم متناسب با حال و هوای دلگیر داستانش است. بخش مهمی از داستان در فضای شب و در مکانهای بسته اتفاق میافتد تا به بینندهاش ثابت کند با مضمونی تلخ سروکار دارد. این در شرایطی است که پروفسور و دیوانه داستان یکی از مهیجترین اتفاقات تاریخ بشر را به تصویر میکشد و پرده از ماجراهایی برمیدارد که منجر به خلق کتاب دیکشنری شد.
“شان پن” و “مل گیبسن” دو بازیگر مطرح سینما در این درام انسانی پرتنش نقش مقابل یکدیگر را بازی میکنند و این در حالی است که اولین دیدار آنها (و قرار گرفتنشان در یک کادر) حدود یک ساعت پس از شروع فیلم محقق میشود. داستان سال 1872 رخ میدهد و گیبسن در قالب جیمز موری و پن در نقش ویلیام چستر مینور ظاهر میشوند. موری که سواد آکادمیک ندارد، تلاش دارد با جمعآوری ریشه کلمات اولین کتاب فرهنگ لغت تاریخ را خلق کند. اما با موانع زیادی در دانشگاه آکسفورد روبهروست و دانشآموختههای مغرور این مرکز، حاضر به بها دادن به کار بزرگ او نیستند. در گوشهای دورتر از آکسفورد، مینور آمریکایی که یک جراح و کلنل نظامی است، از بیماری روحی رنج میبرد و فکر میکند یکی از زیردستانش در دوران جنگ در پی اوست و قصد جانش را دارد. برمبنای این تصور، او به اشتباه مرد بیگناهی را به قتل رسانده و در دادگاه محکوم به اقامت در تیمارستان میشود.
درخواست موری از مردم انگلستان برای یاریرساندن به او، به گوش مینور هم میرسد. او از محل اقامتش ریشه بسیاری از کلمات را برای موری میفرستد و دوستی عمیقی بین این دو بهوجود میآید. موری نام مینور را در کتاب میآورد و به کمکش میآید تا از شکنجههای مدیر تیمارستان رهایی یابد. بالاخره کتاب فرهنگ لغات موری با تمام کارشکنیها منتشر میشود و مینور با کمک موری اجازه خروج از انگلستان و بازگشت به آمریکا را پیدا میکند. در میانه داستان، مینور با هدف کمک به خانواده مردی که به قتل رسانده، حقوق ماهانه نظامیاش را به همسر بیوه و فرزندان او میدهد. این موضوع، باب آشنایی بین مینور و الیزا مریت (ناتالی دورمر) همسر متوفی را باز میکند و در دنباله ماجراها، الیزا از آزادی مینور و عدم مجازات سنگیناش حمایت میکند.
پی بیشرمان نام مستعاری که بعنوان کارگردان روی فیلم آمده در حقیقت کسی نیست جز فرهاد صفینیا، هنرمند ایرانی مقیم آمریکا. او در این فیلم و چند ساخته دیگرش، تلاش داشته نگاهی انتقادی به نوع زندگی آمریکایی و تضادهای درونی آن داشتهباشد. فیلمنامه اقتباسی فیلم را صفینیا با همکاری تاد کومارنیکی و براساس داستان سایمن وینچستر نوشتهاست. کل صحنههای فیلم سال 2016 در دوبلین فیلمبرداری شد. اما آنچه بیشتر از هر چیز مورد توجه و بحث رسانهها قرار گرفت، دعوای حقوقی بین گیبسن، صفینیا و شرکت مستقل فیلمسازی ولتاژ پیکچرز بود. این ماجرای حقوقی باعث شد زمان اکران عمومی فیلم برای حدود سه سال به تعویق بیفتد.
” پروفسور و دیوانه” در شرایطی کلید خورد، که خود گیبسن تمایل بسیاری برای کارگردانیاش داشت. اما به دلایلی که هنوز مشخص نیست، ترجیح داد به دستیارش در «آپوکالیپتو» اجازه کارگردانی فیلم را بدهد. این در حالی است که از همان ابتدا نقش جیمز موری را برای خودش انتخاب کردهبود. او امتیاز برگردان سینمایی داستان کتاب وینچستر را در سال 1999 خریداری کردهبود و 17 سال طول کشید تا بالاخره زمینه ساخت آنرا فراهم کند. گیبسن بسیار دوست داشت نقش مینور را شان پن بازی کند. او همیشه تحسینکننده بازیهای پن بود و همبازی شدن با او در یک فیلم مشترک را افتخاری برای خودش میدانست. پن دیرتر از بقیه عوامل به گروه سازنده پیوست. این اولین بار بود که پن و گیبسن در فیلمی با یکدیگر همبازی میشدند.
در جریان فیلمبرداری بین گیبسن و مدیران ولتاژ پیکچرز اختلافاتی به وجود میآید. مدیران ولتاژ حاضر به فیلمبرداری برخی صحنهها در دانشگاه آکسفورد نمیشوند و این موضوع گیبسن را برآشفته میکند. آنها میگفتند زمان فیلمبرداری بیش از اندازه طول کشیده و کار فیلمبرداری باید هر چه سریعتر متوقف شود و پایان یابد. گیبسن با شکایت به دادگاه، درخواست میکند حاکمیت بر فیلم را به عهده بگیرد. اما دادگاه اظهارات گیبسن و صفینیا را نمی پذیرد و پرونده را مختومه اعلام میکند. گیبسن و صفی نیا بعدا در بیانیهای گفتند نقشی در تدوین نهایی فیلم نداشته و اثری را که آماده نمایش شده بود، فیلمی مایوسکننده معرفی کردند. هر دوی آنها اعلام کردند این فیلم متعلق به آنها نیست و نقشی در آماده شدن نهایی آن نداشتهاند. همین نکته باعث شد این دو کوچکترین همکاری برای تبلیغات فیلم نکنند. تهیهکنندگان فیلم هم درعوض نام صفینیا را از عنوان کارگردانی آن در تیتراژ حذف کرده و نام مستعاری را جایگزین آن کردند. نام صفی نیا به عنوان همکار نویسنده فیلمنامه هم نیامدهاست.
شاید همین مسائل حقوقی بود که آوریل 2019 به اکران عمومی فیلم لطمه زد و باعث دوری تماشاگران از سالنهای نمایشدهنده شد. مدیران ولتاژ پیکچرز اکران عمومی بسیار محدودی برای فیلم بر پا کردند و با دیدن دوری تماشاگران از آن، سریعا پروفسور و دیوانه را روانه بازار دی وی دی کردند. با وجود هزینه 25 میلیون دلاری این درام شرح حالگونه، فروش آن فقط هفتمیلیون دلار بود. در این میان، منتقدان سینمایی نمیدانستند باید چگونه با فیلم برخورد کنند. از آنجا که کارگردان رسما اعلام کردهبود نتیجه نهایی دستپخت او نیست، بسیاری از منتقدان هم ترجیح دادند آنرا نقد نکنند.
